Bất chấp những tranh cãi về khả năng gây ung thư hoặc tác dụng phòng ngừa ung thư từ nhiều nghiên cứu, trà yerba mate vẫn tiếp tục được cho là thức uống sức khỏe và được bày bán trên thị trường Việt Nam với nhiều mẫu mã, hình thức và công dụng giúp giảm cân, phòng ngừa lão hóa, tăng cường hệ miễn dịch. Những phát hiện trái ngược này dẫn tới những nghi vấn rằng mate là thức uống bổ dưỡng hay nguy cơ đối với sức khỏe, nhất là ung thư đầu – cổ. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ hơn về loại thức uống này và có sự cân nhắc khi sử dụng. Trà Yerba Mate và quan niệm về thức uống sức khỏe
Yerba mate, còn gọi làerva matehaymate, là thức uống phổ biến ở một số khu vực tại Nam Mỹ, nhất là Argentina. Loại trà này được chế biến bằng cách trộn lá khô của câyIlex paraguariensisvới nước nóng hoặc lạnh (gọi là mate nóng hay mate lạnh). Thông thường, hỗn hợp này được đựng trong quả bầu khô (guampa) và uống bằng ống hút bạc (bombilla). Yerba mate nổi tiếng là thức uống sức khỏe, trên 3 triệu trang web tìm thấy qua Google, có rất nhiều địa chỉ đề cập tới lợi ích của thức uống này. Với những người ủng hộ thì yerba mate được gọi là “Thức uống cổ của sức khỏe và tình bạn”.
Hình 1: Yerba mate và cây Ilex paraguariensis Trà Yerba Mate và ung thư
Mặc dù được biết là thức uống sức khỏe nhưng rất nhiều nghiên cứu đã cho thấy sự liên quan giữa việc tiêu thụ yerba mate thường xuyên với khả năng tăng nguy cơ ung thư đầu – cổ, bàng quang, thanh quản, thận, phổi và u lympho không Hodgkin’s, nhất là ung thư thực quản. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nhiệt độ cao khi đốt cháy yerba mate làm tăng nguy cơ ung thư thực quản, cao hơn so với yerba mate bình thường.
Theo một nghiên cứu khác, yerba mate tự nhiên là một yếu tố gây ung thư và là nguyên nhân giải thích sự liên quan của thức uống này với việc tăng nguy cơ mắc ung thư. Hai chương trình nghiên cứu đánh giá tác dụng gây ung thư của các chất hóa học, hỗn hợp và các chất tự nhiên là đánh giá nguy cơ ung thư trên người củaTrung tâm nghiên cứu ung thư quốc tế (IARC)vàBáo cáo về các chất gây ung thư của Chương trình quốc gia về độc chất học tại Hoa Kỳ. Các chương trình này đưa trà yerba mate vào danh sách các chất có bằng chứng gây ung thư trên người ở mức độ trung bình. Nghiên cứu làm sáng tỏ tranh cải này
Nghiên cứu gần đây được thực hiện để cung cấp thông tin cụ thể về chủ đề này bằng cách kiểm tra cẩn thận cả mate nóng và lạnh. Các nhà nghiên cứu muốn xác định hai vấn đề:
- Một là yerba mate có chứa nhóm hợp chấtpolycyclic aromatic hydrocarbonshay không?Polycyclic aromatic hydrocarbons (PAHs)được xếp vào loại các chất gây ung thư ở động vật và người.
- Hai là lượngPAHscó trong trà mate là bao nhiêu? Bởi vì có nhiều loại thức ăn và đồ uống cũng chứa PAHs. Tuy nhiên, một lượng nhỏ PAHs không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe nào. Ngược lại, với lượng lớn, có thể làm tăng nguy cơ ung thư khi sử dụng trong thời gian dài.
Các nhà nghiên cứu đã tìm được mức độ của 21 hợp chất PAHs khác nhau trong 8 dòng thương mại của trà yerba mate. Họ kiểm tra mức độ PAH trong lá mate và trà, cả khi nóng và lạnh; đồng thời so sánh với mức độ PAH trong lá trà xanh – một thức uống nổi tiếng và đã được công nhận an toàn cũng như có nhiều lợi ích đối với sức khỏe.
Khi kiểm tra lá của 8 sản phẩm thương mại yerba mate, các nhà nghiên cứu thấy rằng chúng chứa tổngnồng độ PAH cao hơn từ 2 tới 11 lần nồng độ trong lá trà xanh. Về lượng PAHs có trong thức uống từ lá yerba mate, cả khi dùng nóng hay lạnh thì mate đều chứa một lượng đáng kể PAHs, nhưng họ không so sánh điều này với nước trà xanh.
Vấn đề mấu chốt là nếu chế biến theo cách truyền thống và tiêu thụ lượng trà giống như những người dân Nam Mỹ thì lượng PAHs hấp thu tương đương với người hút một bao thuốc lá/ngày. Kết luận này rút ra từ các nghiên cứu đánh giá nồng độ các chất chuyển hóa của PAHs trong nước tiểu sau khi hút thuốc và sau khi uống mate. Khuyến cáo cho người tiêu dùng
Mặc dù người ta vẫn tin rằng trà mate là thức uống có lợi cho sức khỏe nhưng các bằng chứng đã cho thấy điều ngược lại. Khi sử dụng theo lối truyền thống của người Nam Mỹ, mate chứa một lượng lớn chất gây ung thư PAHs.
Cần phải lưu ý rằng dạng sử dụng truyền thống của yerba mate là thêm nước vào một mẻ lá nhiều lần và uống như trà. Điều này sẽ làm người sử dụng tiêu thụ nhiều PAHs hơn khi uống một lần. Như vậy, khi thưởng thức một cốc trà yerba mate theo kiểu uống trà gói thì lượng PAHs không cao như được ủ theo kiểu truyền thống. Vì vậy, nếu bạn có uống một cốc yerba mate thì cũng đừng lo lắng, khi đó lượng PAHs bạn tiêu thụ không vượt quá lượng tìm thấy trong nhiều loại thức ăn và đồ uống trong chế độ ăn trung bình của người Châu Mỹ.
Tóm lại, yerba mate không phải là chọn lựa tốt nhất cho đồ uống có lợi cho sức khỏe, nhưng nếu không sử dụng thường xuyên thì yerba mate có thể không liên quan tới sự xuất hiện của bất kỳ dạng ung thư nào.
Cùng hiệu đính: BS. Lâm Đại Phong Tài liệu tham khảo
